Η λέξη ναρκισσισμός χρησιμοποιείται πολύ στην κουλτούρα μας, συχνά για να περιγράψει κάποιον που φαίνεται υπερβολικά ματαιόδοξος ή γεμάτος με τον εαυτό του. Αλλά με ψυχολογικούς όρους, ο ναρκισσισμός δεν σημαίνει αγάπη για τον εαυτό του – τουλάχιστον όχι όπως τη νομίζουμε. Είναι πιο ακριβές να πούμε ότι τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD) είναι ερωτευμένα με μια εξιδανικευμένη, μεγαλειώδη εικόνα του εαυτού τους. Και είναι ερωτευμένοι με αυτή τη διογκωμένη αυτοεικόνα ακριβώς επειδή τους επιτρέπει να αποφύγουν τα βαθιά αισθήματα ανασφάλειας που τους διακατέχουν. Αλλά για να υποστηρίξουν τις αυταπάτες τους περί μεγαλείου χρειάζεται πολλή δουλειά – και εκεί είναι που εμφανίζονται οι δυσλειτουργικές στάσεις και συμπεριφορές προς τους γύρω και τον εαυτό τους.
Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται ένα τύπο εγωκεντρικής, αλαζονικής σκέψης και συμπεριφοράς, έλλειψη ενσυναίσθησης, εκτίμησης για τους άλλους ανθρώπους και υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό. Άλλοι συχνά περιγράφουν τα άτομα με NPD ως αλαζονικούς, χειριστικούς, εγωιστές, υποστηρικτές και απαιτητικούς. Αυτός ο τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς εμφανίζεται σε κάθε τομέα της ζωής του ναρκισσιστή: από τη δουλειά και τις φιλίες μέχρι την οικογένεια και τις σχέσεις αγάπης.
Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας έχουν υψηλή ανθεκτικότητα στην αλλαγή της συμπεριφοράς τους, ακόμη και όταν αυτή προκαλεί προβλήματα στους ίδιους. Η τάση τους είναι να μετατοπίζουν την ευθύνη σε άλλους, ενώ, είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι και αντιδρούν άσχημα ακόμη και στις παραμικρές επικρίσεις, διαφωνίες τις οποίες θεωρούν ως προσωπικές επιθέσεις. Για τους ανθρώπους στη ζωή του ναρκισσιστή, είναι συχνά πιο εύκολο να ακολουθήσουν τις απαιτήσεις τους για να αποφύγουν την ψυχρότητα και την οργή. Ωστόσο, κατανοώντας περισσότερα για τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, μπορείτε να εντοπίσετε τους ναρκισσιστές στη ζωή σας, να προστατεύσετε τον εαυτό σας από τα παιχνίδια εξουσίας τους και να δημιουργήσετε πιο υγιή όρια.
Σημάδια και συμπτώματα ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας
Μεγαλοπρεπής αίσθηση της σημασίας του εαυτού.
Η μεγαλοπρέπεια είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό του νάρκισσου. Περισσότερο από την αλαζονεία ή την ματαιοδοξία, η μεγαλοπρέπεια είναι μια μη ρεαλιστική αίσθηση ανωτερότητας. Οι ναρκισσιστές πιστεύουν ότι είναι μοναδικοί ή «ιδιαίτεροι» και μπορούν να γίνουν κατανοητοί μόνο από άλλους ειδικούς ανθρώπους. Επιπλέον, αισθάνονται ότι είναι πολύ καλοί για οτιδήποτε μέτριο ή συνηθισμένο ενώ θέλουν μόνο να συναναστρέφονται και να συνδέονται με άτομα υψηλού επιπέδου.
Οι ναρκισσιστές πιστεύουν επίσης ότι είναι καλύτεροι από όλους τους άλλους και περιμένουν να αναγνωρίζονται ως τέτοιοι από τους υπόλοιπους – ακόμα και όταν δεν έχουν κάνει τίποτα για να την κερδίσουν. Συχνά θα υπερβάλλουν ή θα λένε ξεκάθαρα ψέματα για τα επιτεύγματα και τα ταλέντα τους. Και όταν μιλούν για δουλειά ή σχέσεις, το μόνο που θα ακούσετε είναι πόσο πολύ συνεισφέρουν, πόσο σπουδαίοι είναι και πόσο τυχεροί είναι οι άνθρωποι στη ζωή τους που τους έχουν.
Ζουν σε έναν κόσμο φαντασίας που υποστηρίζει τις αυταπάτες του μεγαλείου τους.
Δεδομένου ότι η πραγματικότητα δεν υποστηρίζει τη μεγαλειώδη άποψή τους για τον εαυτό τους, οι ναρκισσιστές ζουν σε έναν φανταστικό κόσμο που υποστηρίζεται από διαστρέβλωση και αυταπάτη. Περιστρέφουν αυτοδοξαστικές φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, λάμψης, ελκυστικότητας και ιδανικής αγάπης που τους κάνουν να νιώθουν ξεχωριστοί και να έχουν τον έλεγχο. Αυτές οι φαντασιώσεις τους προστατεύουν από τα συναισθήματα του εσωτερικού κενού και της ντροπής, έτσι τα γεγονότα και οι απόψεις που τις αντικρούουν αγνοούνται ή εκλογικεύονται. Οτιδήποτε απειλεί να σκάσει τη φούσκα της φαντασίας αντιμετωπίζεται με ακραία αμυντικότητα και ακόμη και οργή, έτσι όσοι βρίσκονται γύρω από τον ναρκισσιστή μαθαίνουν να περπατούν προσεκτικά γύρω από την άρνηση της πραγματικότητας.
Χρειάζεται συνεχή έπαινο και θαυμασμό.
Η “αίσθηση ανωτερότητας” ενός ναρκισσιστή χρειάζεται ένα σταθερό ρεύμα χειροκροτήματος και αναγνώρισης για να την διατηρήσει αφού ένα περιστασιακό κομπλιμέντο δεν αρκεί. Οι ναρκισσιστές χρειάζονται συνεχή τροφή για το εγώ τους, γι’ αυτό περιβάλλουν τους εαυτούς τους με ανθρώπους που είναι πρόθυμοι να καλύψουν την εμμονική τους λαχτάρα για επιβεβαίωση. Αυτές οι σχέσεις είναι πολύ μονόπλευρες. Όλα έχουν να κάνουν με το τι μπορεί να κάνει ο θαυμαστής για τον ναρκισσιστή, ποτέ το αντίστροφο. Και αν υπάρξει κάποια διακοπή ή μείωση στην προσοχή και τον έπαινο του θαυμαστή, ο ναρκισσιστής το αντιμετωπίζει ως προδοσία.
Αίσθηση δικαιώματος.
Επειδή θεωρούν τους εαυτούς τους ξεχωριστούς, οι ναρκισσιστές περιμένουν ευνοϊκή μεταχείριση, πιστεύουν πως ό,τι θέλουν, πρέπει να το πάρουν και περιμένουν από τους γύρω τους να συμμορφώνονται αυτόματα με κάθε επιθυμία τους. Αν δεν προβλέψεις και δεν ικανοποιήσεις κάθε τους ανάγκη, τότε δεν τους είσαι χρήσιμος. Τέλος, στην περίπτωση που αψηφήσετε τη θέλησή τους προετοιμαστείτε να βιώσετε την επιθετικότητα ή την οργή τους.
Εκμεταλλεύονται τους άλλους χωρίς ενοχές ή ντροπή.
Οι ναρκισσιστές δεν έχουν αναπτύξει την ικανότητα να ταυτίζονται με τα συναισθήματα των άλλων—με άλλα λόγια, δεν διαθέτουν ενσυναίσθηση. Με πολλούς τρόπους, βλέπουν τους ανθρώπους στη ζωή τους ως αντικείμενα – που βρίσκονται εκεί για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους. Μερικές φορές αυτή η διαπροσωπική εκμετάλλευση είναι κακόβουλη, αλλά σε πολλές περιπτώσεις είναι απλώς αγνοούμενη- μη συνειδητή. Οι ναρκισσιστές απλά δεν σκέφτονται πώς η συμπεριφορά τους επηρεάζει τους άλλους. Και αν τους το επισημάνετε, πάλι δεν θα το καταλάβουν πραγματικά. Το μόνο που καταλαβαίνουν είναι οι δικές τους ανάγκες.
Διαφορετικοί τύποι ναρκισσιστών
Ο ναρκισσισμός εμφανίζεται σε διάφορες μορφές. Ο προσαρμοστικός ναρκισσισμός είναι όταν ένα άτομο με αυτή τη διαταραχή κλίνει σε θετικά χαρακτηριστικά – όπως η αυτάρκεια και η αυτοπεποίθηση – που μπορεί στην πραγματικότητα να είναι υγιή. Μπορεί να βοηθήσουν κάποιον να θέσει υψηλές φιλοδοξίες στη δουλειά, για παράδειγμα, ή να απολαύσει ικανοποιητικές σχέσεις χωρίς να εξαρτάται υπερβολικά από έναν σύντροφο.
Ο δυσπροσαρμοστικός ναρκισσισμός, από την άλλη πλευρά, χαρακτηρίζεται από τοξικά χαρακτηριστικά, όπως η αίσθηση του δικαιώματος και η προθυμία να εκμεταλλευτούμε τους άλλους. Οι διάφορες μορφές δυσπροσαρμοστικού ναρκισσισμού περιλαμβάνουν:
Έκδηλος ή μεγαλειώδης ναρκισσισμός.
Οι φανεροί ναρκισσιστές τείνουν να είναι εξωστρεφείς αλλά και μη συνεργάσιμοι, εγωιστές και αυταρχικοί. Η υπερβολική αυτοεικόνα τους και η υψηλή αυτοεκτίμησή τους τους επιτρέπουν να είναι σίγουροι και διεκδικητικοί. Ωστόσο, είναι επίσης πιθανό να υπερεκτιμήσουν τη δική τους συναισθηματική νοημοσύνη.
Συγκαλυμμένος ή ευάλωτος ναρκισσισμός.
Είναι σύνηθες να φανταζόμαστε όλους τους ναρκισσιστές ως κυρίαρχους και συντριπτικούς σε κοινωνικές καταστάσεις. Ωστόσο, οι κρυφοί ναρκισσιστές είναι εσωστρεφείς. Τείνουν να είναι εξαιρετικά ευαίσθητη στην κριτική και υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μπορούν να είναι αμυντικοί και παθητικά-επιθετικοί, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να υπερεκτιμήσουν τις συναισθηματικές τους ικανότητες από τους φανερούς ναρκισσιστές.
Κοινοτικός ναρκισσισμός.
Οι κοινοτικοί ναρκισσιστές παρουσιάζουν τον εαυτό τους στους γύρω τους ως αλτρουιστές υποστηρικτικοί και ανιδιοτελείς ενώ στην πραγματικότητα η συμπεριφορά τους υποκινείται από την επιθυμία τους για κοινωνική δύναμη και την αίσθηση ανωτερότητας. Εξαιτίας αυτού, οι πράξεις τους δεν συνάδουν με τις πεποιθήσεις που εκφράζουν.
Κακοήθης ναρκισσισμός.
Ο κακοήθης ναρκισσισμός ίσως είναι η πιο δυσλειτουργική μορφή της διαταραχής αυτής αφού εκτός από τα τυπικά σημάδια του ναρκισσισμού, ένας κακοήθης ναρκισσιστής μπορεί να γίνεται επιθετικός, παρανοϊκός ή σαδιστής – δηλαδή να απολαμβάνει τον πόνο των άλλων. Συνήθως επιδεικνύουν αντικοινωνική συμπεριφορά, αδιαφορώντας για τα δικαιώματα ή την ασφάλεια των ανθρώπων γύρω τους.
Πως αντιμετωπίζετε έναν ναρκισσιστή:
Οι ναρκισσιστές απολαμβάνουν να είναι σαγηνευτικοί.
Είναι πολύ καλοί στο να δημιουργούν μια φανταστική, κολακευτική εικόνα του εαυτού τους που μας ελκύει -φαινομενική αυτοπεποίθηση και τα μεγάλα όνειρά τους—και όσο πιο κλονισμένη μπορεί να είναι η αυτοεκτίμησή μας, τόσο πιο γοητευτική φαντάζουν. Είναι εύκολο να παγιδευτούμε σε αυτό το παιχνίδι τους , νομίζοντας ότι θα εκπληρώσουν τη λαχτάρα μας να νιώθουμε πιο σημαντικοί άλλα είναι απλώς μια φαντασίωση, και μάλιστα ψυχοφθόρα.
Οι ανάγκες σας δεν θα εκπληρωθούν.
Είναι σημαντικό να διατηρήσετε στο μυαλό σας τη σκέψη ότι οι ναρκισσιστές δεν αναζητούν συντρόφους, αλλά ψάχνουν για υπάκουους θαυμαστές. Η μοναδική σας αξία για τον ναρκισσιστή είναι κάποιος που μπορεί να του πει πόσο σπουδαίοι είναι για να στηρίξουν τον ακόρεστο εγωισμό του, ενώ οι δικές σας επιθυμίες και τα συναισθήματά σας δεν έχουν καμία αξία.
Κοιτάξτε τον τρόπο με τον οποίο ο ναρκισσιστής συμπεριφέρεται στους άλλους.
Παρακολουθήστε την συμπεριφορά τους. Στην περίπτωση που ο ναρκισσιστής λέει ψέματα, χειραγωγεί, πληγώνει και δεν σέβεται τους γύρω του, τελικά θα σας φερθεί με τον ίδιο τρόπο – πράγμα που ισχύει για όλες τις σχέσεις σας. Μην πέφτετε στη φαντασίωση ότι είστε διαφορετικοί και θα γλυτώσετε.
Αντιμετωπίστε την πραγματικότητα.
Είναι σημαντικό να μπορέσετε να “ δείτε” τον ναρκισσιστή ξεκάθαρα όπως πραγματικά είναι, όχι αυτό που θα θέλατε να είναι. Καλο θα ήταν να σταματήσετε να δικαιολογείτε την κακή συμπεριφορά ή να ελαχιστοποιείτε την πληγή που σας προκαλεί. Ο λόγος που δυσκολεύεστε να το κάνετε αυτό είναι γιατί, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο σημείο του κειμένου, τείνουν να είναι αρκετά σαγηνευτικές προσωπικότητες ενώ επιπλέον δε θέλετε να παραδεχτείτε πως μπορεί να γίνατε θύμα αυτής της γοητείας. Η πραγματικότητα είναι ότι οι ναρκισσιστές είναι πολύ ανθεκτικοί σε οποιαδήποτε αλλαγή αλλά και στην ψυχοθεραπεία, οπότε η αληθινή ερώτηση που πρέπει να κάνετε στον εαυτό σας είναι αν μπορείτε να ζήσετε υπό αυτές τις συνθήκες επ’ αόριστο.
Εστιάστε στα δικά σας όνειρα.
Αντί να χάνετε τον εαυτό σας στις αυταπάτες του ναρκισσιστή, επικεντρωθείτε στα πράγματα που θέλετε για τον εαυτό σας.
Και φυσικά απομακρυνθείτε.
Το να εγκαταλείψουν έναν ναρκισσιστή μπορεί να είναι ένα τεράστιο πλήγμα για την αίσθηση αφου ο τεράστιος εγωισμός τους πρέπει ακόμα να τροφοδοτηθεί, έτσι συχνά θα συνεχίσουν να προσπαθούν να ασκήσουν έλεγχο πάνω σας και θα εξαντλήσουν κάθε μεσον για να επιστρέψετε σε αυτούς. Εάν η γοητεία τους και ο «βομβαρδισμός αγάπης» που θα επιδείξουν δεν λειτουργήσουν, μπορεί να καταφύγουν σε απειλές, να σας υποτιμήσουν ή να σας παρακολουθήσουν, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ακόμη και αυτοπροσώπως.
Κόψτε κάθε είδους επαφή.
Όσο περισσότερη επαφή διατηρείτε μαζί τους, τόσο περισσότερη ελπίδα θα τους δώσετε ότι θα μπορέσουν να σας επαναφέρουν. Είναι ασφαλέστερο να αποκλείσετε τις κλήσεις, τα μηνύματα και τα email τους και να αποσυνδεθείτε από αυτά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Επιτρέψτε στον εαυτό σας να θρηνήσει.
Οι χωρισμοί μπορεί να είναι εξαιρετικά επώδυνοι, όποιες κι αν είναι οι συνθήκες. Ακόμη και ο τερματισμός μιας τοξικής σχέσης μπορεί να σας κάνει να νιώθετε θλίψη, θυμό, σύγχυση και θλίψη για την απώλεια κοινών ονείρων και δεσμεύσεων. Η θεραπεία μπορεί να πάρει χρόνο, γι’ αυτό απευθυνθείτε στην οικογένεια, τους φίλους για επιπλέον υποστήριξη.
Τέλος, μην περιμένετε από τον ναρκισσιστή να μοιραστεί τη θλίψη που βιώνετε αφού όπως αναφέρθηκε προηγουμένως η ενσυναίσθηση δεν είναι το φόρτε τους. Μόλις αποδεχτούν το μήνυμα πως δεν θα τροφοδοτείτε πλέον το εγώ τους, ο ναρκισσιστής πιθανότατα θα προχωρήσει σύντομα στην εκμετάλλευση κάποιου άλλου ανθρώπου αφού δεν θα βιώσουν την απώλεια ή την ενοχή όπως εσείς. Αυτό δεν αντικατοπτρίζει εσάς και την αξία σας ως άνθρωποι, αλλά μάλλον δείχνει πόσο μονόπλευρες είναι πάντα οι σχέσεις τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Campbell, W. K., & Miller, J. D. (2011). The handbook of narcissism and narcissistic personality disorder. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
- Pincus, A. L., & Lukowitsky, M. R. (2010). Pathological narcissism and narcissistic personality disorder. Annual review of clinical psychology, 6, 421-446.
